Sangeet Samvaad ~ संगीत संवाद

  आम्हा न कळे ज्ञान ...  संगीत ऐकणाऱ्या श्रोत्यांचे, संगीत ऐकणाऱ्यांनीच संगीत कळणारे आणि न कळणारे असे दोन ठळक भेद करुन ठेवले आहेत. त्यातही संगीत कळणाऱ्यांमध्ये हौशी आणि जाणकार असेही भेद झालेले दिसतात. गंमत म्हणजे संगीत कारकीर्दीच्या अत्युच्च शिखरावर पोहोचलेले महान गायक, वादक त्या उंचीला पोहोचल्यावर आता कोठे मला ‘सा’ समजतोय, किंवा तबलावादक ‘धा’ समजतोय असे म्हणतात आणि त्या शिखराच्या पायथ्याशी असलेल्या अनेकांना मात्र सगळं गाणं समजतं, ही काय भानगड आहे बुवा, हे काही कळत नाही. या शिवाय अनेक मोठ्मोठ्या संगीत मैफ़लीमध्ये पुढे बसलेले जाणकार आणि मागे बसलेले हौशी ऐकणारे, असे खरेच आहे काय हे ही बऱ्याच वेळा समजेनासे होते.  म्हटलं तर, वर लिहिलेलं सगळंच खरं आहे किंवा यातलं काहीही खोटं नाही हे दोनही समज खरे आहेत ! म्हणजे संगीत कळणारेही श्रोते आहेत, न कळणारेही श्रोते आहेत, पुढे बसणाऱ्या श्रोत्यांना गाणं कळतं, मागे बसणारे श्रोतेही तितकेच समरसून ऐकतात. आणि साधनेच्या मार्गावरून, ज्ञाताचा प्रवास करता करता, ज्ञाताचे कुंपण ओलांडल्यावरही, गाणं समजायला कठीण असतं, असे म्हणणारे संगीतज्ञही खरंच ब...

  मार्दवपूर्ण गाण्यांचे माळपदक : माणिक वर्मा   स्व पद्मश्री माणिक वर्मा यांची गाणी मला फार आवडतात असं जर मी म्हणलं तर त्यात विशेष आणि वेगळं असं काय आहे. कारण माणिकताईंची गाणी मलाच काय सर्वांनाच तितकीच आवडतात. कोणत्याही प्रसंगी एखाद्या बेसावध क्षणी असो किंवा प्रवासात गाडीमध्ये आवर्जून लावलेली असो. माणिकताईंच्या आवाजातले गाणे सुरू झाले, त्यांचा आवाज ऐकला की आपोआप सर्व विसरून त्या गाण्यांमध्ये कधी मुग्ध होऊन जातो खरंच समजत नाही. आज माणिकताईंचा जन्मदिन. त्यांच्यावर आजवर पुलं पासून अनेक ज्येष्ठ श्रेष्ठ दिग्गज मंडळींनी लिहिले आहे. पण जन्मदिनाच्या निमित्ताने त्यांच्या गाण्यातून मिळालेल्या आनंदातून थोडं उतराई व्हायचा प्रयत्न करून पहावा म्हणून हे शब्दांचे माळपदक.   सुगम संगीत गाणाऱ्यांचा एक विशिष्ट प्रकारचा आवाज असावा लागतो असा एक सार्वत्रिक समज किंवा गैरसमज आहे असं अनेक वेळा जाणवतं. हे कदाचित थोडं विवादास्पद वाटेल पण माणिकताईंचा आवाज ऐकला की मात्र हे विधान खटकणार नाही. कारण माणिकताईंच्या आवाजात असलेले वेगळेपण. सुगम संगीतासाठी जसा आवाज लागतो तसा त्यांचा आवाज नक्कीच नव्हता....

  या सम हा ..   त्या दिवशी संध्याकाळपासूनच बातम्या, विचारणा, कुजबूज आणि फोनाफोनी सुरू झाली. आणि जी बातमी कधीही यायला नको होती, ती बातमी दुर्दैवाने शेवटी आलीच. देह नश्वर वगैरे मनाला कितीही समजावले तरीही पद्मविभूषण उस्ताद झाकीर हुसेन यांच्या निधनाच्या बातमीने मनाची अस्वस्थता कमी होईना. इतक्या वर्षांच्या सांगीतिक प्रवासाचे अदृष्य साथीदार, कधी श्रोता म्हणून, मग तबल्याचा विद्यार्थी म्हणून, कधी बंदिश चे संयोजकत्व म्हणून आणि आमच्या सांगीतिक जाणीवा, ज्ञान, समज   प्रगल्भ आणि समृद्ध करणारे, आयुष्याच्या प्रवासात प्रत्येक वळणावर, किंवा सरळमार्गी आयुष्यातही सांगीतिक कक्षा रुंदावणारे झाकीरभाई नावाचे लोभस व्यक्तिमत्व त्यांच्या अकाली निधनाने चटका लावून गेले. संगीत हा शब्द समजणाऱ्या प्रत्येकाच्या मनाची तार छेडणारे, त्याला ताल लयीचे भान देणारे, शास्त्र समजले नाही तरी संगीताचा आनंद देणारे हे देखणे व्यक्तिमत्व, सर्वांच्याच गळ्यातले ताईत आणि लाडले होते. त्यांच्या निधनाने एकदम आमचा सगळा सांगीतिक प्रवासच समोर उभा राहिला. आता वयाची साठी ओलांडल्यावर लक्षात येते कि नकळत्या वयापासूनच झाकीरभाई आ...

  स्वरांतून शिल्प साकारणारे   : पं. अजय चक्रवर्ती   नुकताच काही कामासाठी मुंबईला गेलो होतो. कामं संपल्यावर संध्याकाळी वेळ रिकामा होता म्हणून कुठे काही कार्यक्रम आहे का पहात होतो , तर एन सी पी ए मध्ये अजय चक्रवर्ती यांचा कार्यक्रम आहे असे कळले. एन सी पी ए च्या एक्सपिरीमेन्टल थिएटरमध्ये संध्याकाळी दाखल झालो. कार्यक्रम होता श्रुतीनंदनच्या निमित्ताने. श्रुतीनंदन म्हणजे पं अजय चक्रवर्ती यांचे गुरुकुल. जिथे आजे शेकडो शिष्य तयार होत आहेत नव्हे , तर तिथे तयार शेकडो शिष्य आहेत ! अजय दादा आणि त्यांची सुविद्य कन्या कौशिकी यांची रसिकांना ओळख करून देण्याची मुळीच आवश्यकता नसली तरी त्यांच्या गाण्याच्या सादरीकरणाशिवाय जे त्यांचे प्रचंड काम आहे , त्याचा बंगाल बाहेर फारसा परिचय नाही. शास्त्रीय गायनाच्या असंख्य अविस्मरणीय मैफली तर त्यांनी रसिकांना ऐकवल्याच आहेत पण त्याशिवाय बंगाली सुगम संगीताच्या क्षेत्रातही त्यांची कामगिरी भरीव आणि मोलाची आहे. बंगाली आधुनिक संगीत असो , रवींद्र संगीत असो , नजरूल गीती असो , सिनेमा संगीत असो , किंवा ज्याला बंगाली कीर्तन म्हणतात , असे संगीताचे जवळजवळ...

  गुरुत्वाकर्षक तालयोगी : पं सुरेश तळवलकर   १९७५-७६ साली पुण्याच्या नूमवि प्रशालेत विख्यात गिटारवादक पं ब्रिजभूषण काबरा यांच्या साथीला तालयोगी   पं सुरेश तळवलकर यांना प्रथम ऐकल्याचे स्मरते. त्यांना ऐकतो आहे त्याला आज जवळजवळ पन्नास वर्ष होतील. त्यावेळी तबल्याच्या विद्यार्थीदशेत असूनही, त्यांचे मंचावर असलेले चैतन्यपूर्ण अस्तित्व व त्यांचे वादन काही वेगळे होते हे, आजही चांगलेच लक्षात आहे. नुकताच त्यांच्या अमृत महोत्सवानिमित्त झालेला सत्कार सोहळा पाहिला आणि गेल्या सुमारे पन्नास वर्षात एका संगीतप्रेमी, तबल्याचा विद्यार्थी किंवा श्रोत्याच्या भावनेतून केलेल्या श्रवणभक्तीबद्दल आलेले कृतज्ञ विचार कुठेतरी व्यक्त करावेसे वाटले. त्यानंतर सुरेशजींना अनेकवेळा अनेक वेगवेगळ्या वेळी वेगवेगळ्या कारणाने भेटलेलो आहे. कधी श्रोता म्हणून, कधी तबल्याचा विद्यार्थी, तर कधी तबल्याच्या वाद्याच्या बनावटी संदर्भात, तर कधी आणखी काही कारणाने. पण प्रत्येक वेळी त्यांच्यातली गुरु ही भावना किंवा आपण विद्यार्थी असल्याची भावना ठळकपणे समोर येत राहिली आहे. किंबहुना संगीतावर प्रेम असलेली कोणतीही व्यक्ती त्...

२ ऑक्टोबर २०२२ रोजी श्रेष्ठ पखवाजवादक पं अर्जुन शेजवळ यांचे सुपुत्र व आमचा बालमित्र पं प्रकाश शेजवळ याचे अकाली निधन झाले त्यानिमित्त काही आठवणी .... राजहंसी पखवाजवादक : पं प्रकाश शेजवळ..... आयुष्याची गाडी आता अशा वळणावर येऊन ठेपलीय कि,कोणती बातमी काय सांगावा घेऊन येईल सांगता येत नाही. कधी अनपेक्षित येणारी बातमी किंवा क्वचित येणारा सुहृदाचा फोन, बहुदा अशुभाचेच संकेत देतो. काल रात्री असाच भावनाचा फोन आला. संबंध तसे तिचे म्हटले तर काहीच नाहीत, म्हटले तर कधीच विसरता येणार नाहीत असे. फोनवर फारशा प्रास्ताविकाशिवाय, अरे प्रकाश गेला असे तिने सांगितले... मात्र पुढचे ना काही ऐकू आले, ना काही दिसेनासे झाले... भावना डुंबरे म्हणजे श्रेष्ठतम पखवाजवादक पंडित अर्जुन शेजवळ यांची कन्या. तिचा भाऊ म्हणजे, म्हणजे आमचा बालमित्र प्रकाश शेजवळ. तिच्या या फोनने, बातमीने, असंख्य आठवणींचे मोहोळच उठवले जणू. अत्यंत मनस्वी स्वभावाचा, स्वर्गीय आण्णांचा म्हणजे पंडित अर्जुन शेजवळांच्या विद्येचा वारसा निष्ठेने पुढे नेण्याचा यथाशक्ती प्रयत्न करणारा प्रकाश, असा अचानक अवेळी, एकाएकी अंधाराच्या दिशेने प्रवास सुरु करेल हे सगळ...

our friends सहज सुचलं म्हणून..... __________________________________________ वो कोई और ना था चंद खुष्क पत्ते थे शजरसे टूट के फस्ले गुलपे रोये थे ही कवि मंडळी दोन ओळीत जणू विश्व सामावतात असं म्हणतात ते अगदी खरं आहे. वो कोई और ना था अशा अहमद नदीम कासमी नावाच्या पाकिस्तानी शायरनी दोन ओळी लिहिल्या आहेत. गुलाम अली साहेबांनी त्या गाऊन, त्यामध्ये स्वरांचा नवा रंगही भरला. खरं तर इतक्या साध्या ओळी आणि शब्द आहेत. फार जड उर्दू पण नाहीये. वो कोई और ना था, असं नदीमसाहेब म्हणतात, म्हणजे तो किंवा ती दुसरं कोणीच नव्हतं, असा प्रथमदर्शनी साधा सरळ अर्थ वाटतो, तोही बरोबरच आहे. पण संपूर्ण शेर वाचता वाचता त्या गोष्टीतली गंमत एखादं मिळालेल्या प्रेझेंटचं रंगीबेरंगी वेष्टन उलगडताना कुुतुहल किंवा त्यातली गंमत वाढत जावी तसं होतं. कोणाची तरी चाहूल लागावी आणि माझ्या मनातला तो किंवा तीच ती, खरंच आली कि काय असं वाटावं पण... कोणीच आलं नव्हतं. चंद खुष्क पत्ते थे म्हणजे फक्त पाचोळ्याचा आवाज तेवढा झाला..! खरी या ओळीची खुमारी, गंमत इथेच आहे, कोणी आलं तर नाही, पण भास तर झाला ना... तो कोणाचा तरी होता !!! मग कोणी आलंच नाही ...